Epidemiyoloji (Ders Notları)

Kohort çalışmanın temel ilkeleri;
1-Hipotez geliştirme -Null (test) hipotezi
2-Çalışma populasyonunun belirlenmesi
3-Etkene maruz kalmanın belirlenmesi
4-Şaşırtıcı değişkenlerin ölçümü
5-Bağımlı değişkenin tanımlanması
6-Analiz
7-Yorumlama


Karşılaştırmalı Çalışmaların Analizi;
1) Maruz bırakılanlarda hastalığın prevalansı, )
2)Maruz bırakılmayanlarda hastalık prevalansı,
3)Prevalans oranı
4)Prevalans farkı
5)Prevalans ihtimal oranı


Epidemiyolojik çalışma;

1-Bilgi toplama
Anket (sörvey)** Amaç ve veri toplama* Hipotez oluşturma Çalışılacak populasyon (hedef ve örnek populasyon)dikkate alınacak hastalık ve /veya determinantlar determinantların hastalık sıklığı üzerine etkisi Biyolojik mantık Verinin niteliği: doğruluk (gerçeği yansıtma ölçüsü) Ayrıntı: düzey ve detayı belirtir.Kesinlik: ayrıntı, istatistiki olarak tutarlılık


Güvenilirlilik : tekrarlanabilirlik (atışların birarada toplanması) Geçerlilik : yeterlilik (hedefin merkezine ulaşma)Sensitivite Spesifite


*Örnekleme teknikleri: Epidemiyolojik çalışma; Örnekleme teknikleri ve örnek sayıları
1-Tesadüfi örnekleme
2-Çok dönemli örnekleme
3-Sistematik örnekleme
4-Maksatlı örnekleme
5-Kota örnekleme


6-Eşli örnekleme

Örnek sayıları;
1-Tesadüfi örnekleme tablosundan
2-populasyondaki hasta hayvan yüzdesine göre %95 güvenilirlikle alınacak örnek sayısı
3-Sabit bir güven sınırında tahmini prevalansa bağlı olarak alınacak örnek sayısı ,Verilerin değerlendirilmesi ve sunulması,Eradikasyon ve karantina, Karantina süresi,Bildirimi zorunlu hastalıklar


*Yaygın aşılama;

Hastalık prevalansı yüksek ise;
1)hastalık öncelikle kontrol altına alınmalı
2)İlk yıl tüm hayvanlar sonraki yıllarda sadece genç aşılama
3)her yıl tüm hayvanlar aşılanarak ta sürdürülebilir (Benkirane 2006).
4)bir süre test ve kesim işleminden bile vazgeçilir.


hayvan hareketleri kontrol edilemez durumda ise,
1)programın başarı şansı oldukça düşüktür.
2)Ülke ekonomisi için makul, bir seviyeye (≤% 1-2) çekildikten ve populasyondaki sürülerin önemli bir kısmında (> % 75-80) bağışıklık sağlandıktan sonra
3)test ve kesim’e geçilir (Benkirane 2006, EU 2001)

Hastalık prevalansı oldukça düşük, veteriner servis ve finans desteği yeterli ise; 1)test+kesim ile eradikasyon sürdürülür (EU 2001, EC 2009).
2)Hastalık prevalansı, test ve imha / kesim (EC 2004) için uygun değerlere düşürülen ülkelerde, proje sonlarına doğru,
3)proje yönetiminin, saha ekiplerinin, yetiştiricilerin ve bakanlık sorumlularının eradikasyon projesi işini sıkı tutmamaları, hastalığın tekrar artmasına sebep olmaktadır (Sheahan ve ark. 2006).


*Ulusal Eradikasyon Kontrol ve İzleme Programlarında Temel Kriterler (2008/341/EC);
1-Programın Amacı
2-Uygulanacağı Coğrafya
3-Süresi
4-Hedefleri
5-Uygulama ölçüleri/kriterleri
6-Yönetimi
7- Ekonomik Analiz (Masraf /Fayda)


*HASTALIKLARIN KONTROLÜ VE ERADİKASYONU:

Hastalıkların Kontrolü; Hastalıktan dolayı oluşan morbidite ve mortalite oranlarının azaltılmasını ve asgariye indirilmesiHastalık çıkışının önlenmesine yönelik tedbirlerin alınması, tedavideye göre daha pratik ve ekonomikTedavi veya önleyici tedbirler alınarak hastalığın insidensi veya prevalansının azaltılması

Hastalıkların Eradikasyonu;Bir enfeksiyöz ajanın doğadan tümüyle yok edilmesiDünyada tek bir yerde dahi bulunsa eradikasyon sağlanmaz


Örnek; İnsan Çiçeği


Bir enfeksiyöz hastalığın belli bir bölgeden bulaşma olmayacak şekilde arındırılması, prevalansının azaltılması Örnek;Türkiye’de Sığır Vebası Trakya’da Şap Hastalığı Önemli bir enfeksiyöz hastalığın prevalansının problem teşkil etmeyecek şekilde azaltılması Kontrol edilemezse çevreye ve hayvanlara bulaşma riski mevcut Bir bölgeden hastalıkla ilgili tüm faktörlerin yok edilmesi, bulaşma olmaması için her türlü tedbirlerin alınmasıhastalığın o bölgede bir daha görülmemesi Örnek; İngiltere’de Şap Hastalığı

Türkiye’de ERADİKE edilen hastalıklar,Sığırların PPLO Veziküler stomatitis Lumpy skin Disease Rift Vadisi Humması Yalancı Kuduz Hastalığı Afrika At Hastalığı Ruam


*KONTROL VE ERADİKASYON STRATEJİLERİ:
1)Hiçbir Şey Yapılmaması
2)Kesim
3)Karantina


4)Aşılama
5)Profilaktik ve Terapötik İlaç Kullanımı
6)Hayvanların Taşınması


*KONTROL VE ERADİKASYON STRATEJİLERİ:
1)Meraların Karışık, Münavebeli ve Ardışık Otlatılması
2)Vektörlerin Kontrolü
3)Probiyotik Kullanımı
4)Çevrenin, Hayvancılık Yöntemlerinin ve Beslemenin İyileştirilmasi
5)Genetik Olarak Hastalıklara Dirençli Hayvanların Yetiştirilmesi


*EPİDEMİYOLOJİK ARASTRMA:
I- Kalitatif İnceleme (dağılım, yayılma, konakçı, ekoloji, bulaşma,…)
II- Kantitatif Araştırma (sayım ve ölçüm)
A. Analitik deneysel araştırma (lab., saha çalışmaları)
B. Analitik gözlemsel araştırmalar
1- Kesit (kros-seksiyonal) çalışma
2- Longitudinal çalışmalar
a- Vaka-kontrol çalışması
b- Kohort çalışma
C. Model çalışması (Benzetim)
D. Sürekli gözlem (Monitoring, Sörveyans


Gözleme dayalı araştırmalar;
1)Hastalıklar çok sayıda hayvan üzerinde
2)Doğal ortamında izlenebilmektedir
3)Çok sayıda araştırmacıya gereksinim duyması
4)Sınırlı sayıda parametrenin değerlendirilmesi
5)Direkt sebep sonuç ilişkisinin kurulamaması


Belli bir zaman kesınde
1- Kesit çalışması;
a)Belirli bir zaman diliminde bir hastalık ya da olayın çalışma populasyonundaki sıklığını ve risk faktörleri ile ilişkisini inceler. (Sörvey)-kesit çalışmanın bir parçasıdır. (veri toplama)


b)Gözlem belli bir zamanda bir kez yapılır
c)Değişmeyen determinantların etkileri saptanır
d)Muhtemel risk faktörlerinin araştırılmasında
e)Klinik olgularda sörvey
f)Örnek: subklinik olguların takibi
g)Screening : Testlerle tespit etme
h)Screening test: Salmonella portörlüğü tespiti, bruselloz, tüberküloz,…
ı)Örnek sayısı


Belirli bir periyodda (Longitudinal);
2-Kohort çalışma:
a)Belirli bir zaman periyodunda devam eden gözetlenen ve incelenen çalışma şeklidir. B)Longitudinal çalışmanın süresi, çalışılan hastalığın doğal hikayesi ile paralellik arz etmelidir. Örnek: sigara kanseri/uzun süreli
C)Çalışma periyodunun başında belli bir etkene maruz kalan ve kalmayan gruplarda hastalık oluşum sıklığı incelenir.
D)Prospektif özelliktedir
E)Populasyonda faktöre maruz kalan ve kalmayan gruplar arasında hastalık sıklığı karşılaştırılır ve hastalık riski hesaplanır.Örnek: silajın etkisi


3- Vaka-kontrol çalışması:
Bu tür çalışmada hastalıklı ve hastalıklı olmayan bireyler karşılaştırılarak şüphelenilen risk faktörünün hastalıkla ilişkisi araştırılır. Örnek abomazum sola deplase olmuş 100 inek ile abomazum deplasmanı olmayan 100 inek karşılaştırılıyor. Eşleştirme: yaş, ırk ve doğum sonrası zaman Değişken : doğum öncesi beslenme/hastalık ilişkisi Mastitisli inekler: süt verimi, sağım yöntemi, ırkdoğum ağırlığının buzağının yaşam süresine etkisi: doğum kayıtları Vaka ve kontroller etkene maruz kalma durumları dikkate alınmaksızın seçilmelidir. Çalışma süresince vaka grubundaki tüm hayvanlar hasta, kontrol grubundakiler ise sağlıklı olmalıdır. Örnek: listeroz ‘lu sığırların seçimi






Vaka-kontrol çalışması;
1-Vakaların tanımlanması ve seçimi
2-Kontrol grubunun seçilmesi: Vakaların elde edildiği populasyondan seçilmelidir. Örnek sayısı, kesit ve kohort çalışmalara nazaran daha düşük olup vaka:kontrol en ekonomik olanı 1/1 dir.
3-Eşleştirme: Bilinen şaşırtıcı değişkenlere göre kontrol grubu vaka grubu ile eşleştirilir. Eşleştirme;1-şaşırtıcı değişkeni kontrol altında tutmak 2-çalışmanın gücünü artırmak amacıyla yapılır.
4-Analiz . Eğer eşleştirme yapılmamış ise 2x2 tablosu ile odds oranı (relatif risk) : etkene maruz kalanların kalmayanlara oranı hesaplanır.


2x2 Olasılık Tablosu




Hastalıklı(D+)


Hastalıklı olmayan(D-)


toplam



Maruz kalmıs(E+)


a


b


n1



Maruz kalmamıs(E-)


c


d


n2



Toplam


m1


m2


n




Bir grup m1 hastalıklı hayvanlar (vakalar) ile bir grup m2 hastalıklı olmayan hayvanları (kontroller) seçilmesi. Eşleştirilmiş çiftler tavsiye edilmektedir.


Tüm hayvanların geçmişte maruz kalma durumunu araştırmalı ve maruz kalmış vakalar ile kontrollerin sayılarının belirlenmesi,


Verilerin 2x2 tabloya işlenmesi.


Karşılaştırmalı Çalışmaların Analizi
1)Maruz bırakılanlarda hastalığın prevalansı;
2)Maruz bırakılmayanlarda hastalık prevalansı,
3)Prevalans oranı PR = p1 / p2
4)Prevalans farkı PD = p1 - p2
5)Prevalans ihtimal oran POR = (a:d)/(b:c)= (a x d) / (b x c)



Dezavantajları (vaka-kontrol);
1) hastalık insidens ve prevalansının ölçülememesi
2)seçim, bilgi ve hatırlama hatalarına açık olması
3)analizlerin biraz zor olması


Kesit, Vaka kontrol ve Kohort Çalışma;
1)vaka kontrol çalışmalarında riskteki populasyon genellikle belirlenmez, diğerlerinde belirlenir.
2)vaka kontrolde prevalans ve insidens hesaplanamaz, kesit çalışmada prevalans, kohort çalışmada insidens hesaplanır.
3)kesit çalışmada vakalar populasyonun bir defa incelenmesi ile, kohort da ise sürekli gözetimi ile elde edilir.
4)kesit çalışmada hastalıksız bireyler kontrol grubunu oluşturur.
5)vaka kontrol çalışmalarında çeşitli faktörlere maruz kalmanın etkisi hastalık geliştikten sonra ölçülür.


*Kesit ve vaka-kontrol çalışmalarında hastalık riski veya insidensi direkt olarak ölçülemez. Şüpheli faktörlere maruz kalmanın relatif riski, odds oranının hesaplanmasıyla bulunur. Kohort da ise direkt olarak ölçülebilir.


*ANKET:
Anket dizaynından evvel;-konu bu çalışma metodu için uygun mu-anket kime yapılmalı (hedef populasyon)-en uygun veri toplama metodu (posta, telefon) Ankete karar verilir ise,Amaç Risk faktörleri Soruların listesi (bütünlük)(teklik, kelimeler açık, karışıklık olmamalı, etkiler, doğrulama-sorular ile)Analiz metodu Açık-kapalı sorular


Anket:
1- Posta
2- Yüz yüze Koyun üreticileri /sürülerde toplam kaç hayvan var Ayak çürüğünde bakterilere karşı serum antikorlarının araştırılması Sizce hangisi daha doğru bilgi verir.
a- anket çalışması
b-serum-antikor
c-bilmiyorum
Bu tür veri toplama;
1-Klinik belirtiler (diyare, mastitis,…)
2- Tipik klinik gösteren hastalıklar (paratüb., listeriozis,…) -
İlk sorular ilginç ve kolay olmalıdır-zor sorular ileri kısımlarda verilmelidir-isim, adres verilmelidir-kısa bir teşekkür mesajı ve anket formunun ne yapılacağı belirtilmelidir.
Konunun önemi; Amaç, beklenen faydalar, gizlilik


Çalışmayı başlatmadan evvel ;Hastalığın ve maruz kalmanın beklenen prevalanslarının yeterince yüksek olup olmadığı kontrol etmeli, Gerekli olan örnek n miktarı belirlenmelidir (beklenen prevalanslar ile ilgili olarak) Araştırmacı yanılgılarını engellemek için teşhis prosedürleri belirlenmelidir. Anketler çalışmaya başlamadan evvel kontrol edilmeli ve eksikleri giderilmelidir.


Populasyona dahil edilmeyen küçük bir gruba uygulanmalıdır.Tekrar edilebilirlik (repeatibility)


Çalışma bitiminde aynı soruları içeren anket çalışma populasyonunun küçük bir grubuna verilerek yapılır.


Adım adım rehber ;Hedef popülasyonun tanımlanması,Örnekleme çerçevesinin (örnekleme popülasyonu) tanımlanması,Örnek n miktarının belirlenmesi ve örnekleme metodunun belirlenmesi (küme, derecelendirilmiş örnekleme, vs.), Tüm n sayıdaki hayvanlar için hastalık ve maruz kalma durumlarına ilişkin bilgi toplanması, 2x2 tablo kullanarak sonuçları karşılaştırarak çizelgeye dökülmesi.


Örnekleme teknikleri; Epidemiyolojik çalışma;Örnekleme teknikleri ve örnek sayıları
1-Tesadüfi örnekleme
2- Çok dönemli örnekleme
3- Sistematik örnekleme
4- Maksatlı örnekleme
5- Kota örnekleme
6- Eşli örnekleme


Adım adım rehber: Hastalıklı olmayan ve risk faktörüne maruz bırakılan hayvanlar topluluğu n1 seçilmeli ve risk faktörüne maruz bırakılmayan eşleştirilmiş bir hayvan grubunun[1] seçilmesi,


Yeterli bir zaman zarfında hayvanların takip edilmesi,Çalışmaya yeni giren hayvanların giriş günlerinin ve topluluklardan herhangi birinden hayvanların çıkartılma gününün ( çıkartılması nedeni de dahil) rapor edilmesi,Topluluklarda gözlemlenen vakaların sayısının belirlenmesi,Topluluklar için risk altındaki toplam sürenin belirlenmesi,Verilerin 2x2 tablosuna işlenmesi. [1] Eşleştirme genellikle 1:1 oranında yapılmaktadır. Diğer oranlarda yapılması mümkündür ve bazı durumlarda tavsiye edilmektedir.


Örnekleme teknikleri ve örnek sayıları:
1-Tesadüfi örnekleme (aynı derecede şansa sahip, homojen populsayonlarda tercih edilir)
2- Tabakalı-orantlı tabakalı örnekleme
3- Sistematik örnekleme (populasyon geniş ise, %1 ise her 100 hayvandan birinden örnek alınması gibi)
4- Maksatlı örnekleme (bazı ünitelerin maksatlı olarak seçimi)
5- Küme örnekleme: tavuk (5 adet)-1 ünite, coğrafik alan-işletme (hepsinden örnek alımı)
6- Eşli örnekleme (değişken çok fazla ise)
7-İhtimalsiz örnekleme: sokak köpekleri, tanıdık veteriner hekimler
Bias (sistemik hata)-tesadüfi hata
1- Göç bias’ı
2- Seçim bias’ı
3- Ölçüm bias’ı
2- Örnek : parazit yönünden zayıf hayvan seçimiAbort prevalansı-sadece abort yapmışların seçimi/ hastalık populasyonu Titre 1/100 seçilmiş ise, gerçek değerlendirme 1/200 ise






*Ekosistem, kendine has özellikleri olan belirli bir biyolojik alanda yaşayan canlılar toplamını bunlar arasındaki ilişkiyi ifade eden bir terimdir. Orjinlerine göre 3e ayrılır; otokton doğal koşullarda kendiliğinden oluşmuş ekosistem, antropurjik insanlar tarafından oluşturulmuş ekosistem, sinantropik insanlarla teması olan ekosistem.


***Yaşam için bir örnek koşullar sağlayan en küçük cografik alana biotop denir.


***Belirli bir hastalığın yuvalandığı nozojenik komplekse ise nosoarea denir. Örneğin; ingiltere şap hastalığı için bir nozojenik komplekstir fakat bir nosoarea değildir. Çünkü, ingiltere'deki ekosistemler hastalığın oluşması için yeterlidir, yani nosojenik kompleks mevcuttur, ancak karantina önlemleri sayesinde ülkeye infekte hayvan girmesine izin verilmez, yani bir nosoarea haline gelemez. Buna karşın, Orta Asya stepleri sığır vebası için hem nosojenik kompleks hem de bir nosoareadır


***Sadece belli bir ekosistemi içine alan bir coğrafik bölgede görülen hastalıklara nidal hastalık da denir, çünkü bunlar spesifik bir nidusta sınırlı kalmışlardır.


***Ekolojik denge içindeki bir ekosistemin veya biomesin yapısı, özellikle bitki örtüsü insan tarafından değiştirilirse, oluşan tabloya ekolojik mozaik adı verilir.


*Hastalıkların spasyal ve temporal dağılımı:


Hastalık olayların populasyon bazındaki dağılımı spasyal dağılım, zaman bazındaki dağılımı temporal dağılım


*Temporal dağılım:
1) kısa süreli
2) periyodik
3) uzun süreli


hastalığın temporal dağılımını saptamak için üç yöntem kullanılabilir;


1)serbest çizim,
2)hareketli ortalamanın hesabı,
3)regresyon analizi.


*Hastalıkların spasyal dağılımı üç şekilde olabilir; rasgele, kontagiyöz ve düzenli.


-Rasgele dağılım daha çok sporadik özellikteki hasta­lıklarda,


-düzenli dağılım endemik özellikteki hastalıklarda


-kontagiyöz dağılım epidemilerde görülür.


*Hayvanların ve bitkilerin yaşadıkları çevre ile ilişkilerini inceleyen bilim dalına ekoloji denir.


*Belirli bir biotopta yaşayan hayvan, bitki ve mikroorganizmaların tümüne biotik komün veya biosenozis denir.


*Biomes, kendine has bitki ve hayvan yapısı olan ve iklim koşulları tarafından belirlenen büyük alanlardır.


*Bir coğrafik alandaki değişik hayvan, bitki ve mikroorganizma türlerinin birbirleriyle ve çevre ile olan ilişkilerinin dengeli bir siklus içinde olması ve bu dengenin en üst düzeye ulaşması haline ekolojikklimaks denir.


*Ekolojik niche, bir canlının bir toplulukta işgal ettiği yer veya fonksiyonel pozisyonudur. Sözcük anlamı “duvardaki bir tuğla”


*Ekolojik sınır (interface), iki ekosistemi birbirinden ayıran alana veya iki ekosistem arasında bağlantı kuran faktöre denir.


*Dünyanın belirli alanları kendilerine has bitki örtüsüne sahiptir. Bu alanların herbirine vejetasyonal zon adı verilir.


*Canlıların bir ekolojik nichede var olmak için giriştikleri yarış Lotka-Volterra eşitliği ile açıklanır. Buna göre birbiriyle yarışan iki güçlü canlının bir nicheyi işgal etmesi mümkün değildir. Toplulukta belli bir konuma (niche) sahip olabilmek için yarışan iki türden biri mutlaka yenilir. Buna kompetatif ekslüzyon (yarışla dışlama) denir ve bu olay "bir tür bir niche" deyimi ile özetlenebilir.


*Bir canlı tarafından işgal edilen bir ekolojik nicheye başka canlıların yerleşememesine epidemiyolojik interferens denir.


*Taşıdığı ekolojik, sosyal ve çevresel faktörler ile bir hastalığın oluşumunu destekleyen alana nozojenik kompleks denir.


***Epidemiyoloji: populasynlarda hastalkların sklığını dağılımını ve hstlk oluşmnu etkileyen faktrleri inclyn bu hastalklara yönelik hedefleri ve yöntemleri belirleyen bilim dalı.farkı hastalıkları populasyon düzeyinde incelemesidir.


Tanımlayıcı epi: sahada hastalığın ve hastalık etkenlerinin gözlenmesi anlamına gelir.


Analitik epi: tanımlayıcı ve deneysel epidemiyoloji gözlemlerinin kantitatif veriler haline çevrilip matematiksel ve istatiksel yöntemlerle değerlendirilmesini kapsayan epi dalı.



Deneysel epi: seçilen ve oluşturulan gruplarda hastalığın gözlenmesi



Teorik epi: doğal hastalık oluşumu ve bununla ilgili faktörlerin matematiksel olarak değerlendirilip hsatalık modeli oluşturulmasını kapsar.



***Hastlık postulatları: Şüpheli bir hastalık etkeninin, gerçek hastalık etkeni olduğunun kanıtlanabilmesi için belirlenen kurallara denir.


*Koch postulatları: Bir mikroorganizma;
1.Bir hastalığın tüm vakalarında bulunursa;


2.Diğer hastalıklarda raslantısal olarak veya apatojenik olarak bulunmuyorsa;


3.Bir hayvandan saf olarak izole edilir, aynı tür diğer hayvanlarda üretilir, aynı hastalığı oluşturur ve tekrar izole edilirse o hastalığın nedenidir.


*M.o bulaşma şekilleri:
A) Vertikal: İnfeksiyoz etkenlerin bir generasyondan diğerine taşınmasına denir.
a) herediter: genetik olarak genoma bağlı olan bulaşma şeklidir. Örn: retroviruslar b)Kongenital: çiftleşmenin herhangi bir anından doğuma kadar geçen sürede oluşan bulaşmadır. Memelilerde uterusta, kanatlılarda yumurta yolu ile olur.3 şekilde olabilir:


Germinal:ovum vasıtası ile olan bulaşmadır. Genellikle kanatlılarda gözlenir.örn: salmonella-mycoplazma.Plasental: örn; mavi dil – kedi panlökopenisi Doğumda:doğum anında ananın alt genital kanalında bulunan etkenler yavruyu bulaştırabilir. Bu yolla genellikle fekal etkenler bulaşır. Örn: C.jejuni


B) Horizontal: Populasyondaki bireyler arasında oluşan bulaşmadır.
a)direkt: Temas sonucu olur. venereal fekal oral
b) indirekt: Hastalık etkeninin bir konakçıdan diğerine canlı veya cansız aracılar veya insan vasıtasıyla taşınmasıdır.3 çeşit.
İatrojenik: Tıbbi veya cerrahi bir müdahale sırasında hekimin hayvanı infekte etmesidir. Cansız aracılarla: yem vs. gibi cansız aracılara Fomit denir.
Canlı aracılarla: vertebralı olanlarına REZERVUAR; vertebrasız olanlara ise VEKTÖR denir. Vektörler;Mekanik Vektör : hastalık etkeni vektörde hiçbir üreme ve gelişme dönemi geçirmiyorsa.Biyolojik Vektör: hastalık etkeni duyarlı konakçı hayvana geçmeden önce vektörün vücudunda yaşam siklusunun bir bölümünü geçiriyorsa.


Hastalık seyirleri:
Sporadik: hastalık bireysel vakalar halinde nadiren ve düzensiz
Endemik: hast populasyonda belirli bi oranda sürekli.
Epidemik: hiç görülmeyen hastalık çıkması yada azın artması.
Pandemik: çok geniş boyutlu ülkeler arası.


*Prevalans : belirli bir pop da belirli zamanda çıkan hastalık miktarı


İnsidens: popda belli zamanda çıkan yeni hastalık


Morbidite: hastaların hepsine oranı


Mortalite: ölenlerin hepsine oranı


Letalite: hastalıktan ölenlerin hepsine oranı


Kümülatif insidens: period başlangıcında sağlıklı sonra hastalanan hayvanların, baştaki sağlıklılara oranı.